Geçen hafta ana ağda zkSync’in lansmanı ve bu hafta Polygon’un ZKEVM lansmanı ile birçok kişi dikkatini kripto para piyasasının Zero Knowledge’a (ZK) sektörüne çevirdi. Zero Knowledge nedir, gelin beraber inceleyelim…
Zero-Knowledge Nedir?
Zero knowledge, Zk veya Türkçesiyle Sıfır bilgi, bir tarafın başka bir tarafa bir sırrı bildiğini, o sır hakkında herhangi bir bilgi açıklamadan kanıtlayabildiği bir durumu ifade eden kriptografik bir kavramdır. Başka bir deyişle, herhangi bir gizli bilgiyi ifşa etmeden bir iddianın gerçekliğini doğrulamanın bir yoludur.
Sıfır bilgi kanıtı kavramı ilk olarak 1985 yılında Shafi Goldwasser, Silvio Micali ve Charles Rackoff tarafından tanıtıldı. O zamandan beri modern kriptografide, özellikle dijital imzalar, kimlik doğrulama ve güvenli iletişim alanlarında önemli bir araç haline geldi.
Sıfır bilgi kanıtı, genellikle bir tarafın kimliğini veya bir sır hakkındaki bilgisini başka bir tarafa, kendilerini taklit etmek veya güvenliklerini tehlikeye atmak için kullanılabilecek herhangi bir bilgiyi ifşa etmeden kanıtlamak istediği durumlarda kullanılır. Örnekler arasında, bir şifreyi veya PIN numarasını iletmeden doğrulamak, anahtarın kendisini ifşa etmeden özel bir anahtarın sahibini kanıtlamak ve kuruluş hakkında herhangi bir bilgi ifşa etmeden gizli bir organizasyona üyeliği doğrulamak yer alır.
Zero Knowledge Rolluplar vs Optimistic Rolluplar
Sıfır bilgi kanıtları ve iyimser toparlamalar, blok zinciri ve kripto para birimi alanında kullanılan teknolojilerdir, ancak farklı amaçlara hizmet ederler.
Zero knowledgelar (Sıfır bilgi kanıtları), ifadenin kendisinin gerçeğinin ötesinde herhangi bir ek bilgi ifşa etmeden blok zincirindeki bilgilerin doğrulanmasına izin veren kriptografik tekniklerdir. Bu, gizliliğin ve gizliliğin çok önemli olduğu merkezi olmayan ve halka açık bir blockchain sisteminde özellikle önemlidir. Örneğin, sıfır bilgi kanıtları, fonların tam miktarını veya kullanıcının kimliğini açıklamadan bir kullanıcının bir işlemi gerçekleştirmek için gerekli fonlara sahip olduğunu doğrulamak için kullanılabilir.
Optimistic Rolluplar ise blok zincirleri için bir ölçeklendirme çözümüdür. Güvenliği ve ademi merkeziyetçiliği korurken blok zincirinin hızını ve verimliliğini önemli ölçüde artırabilen işlemlerin zincir dışı işlenmesine izin verirler. Bu, zincir dışı işlemleri işleyerek ve ardından bunları zincir üzerinde periyodik olarak doğrulayarak, blok zinciri üzerindeki hesaplama yükünü azaltarak ve daha hızlı işlem işlemeye izin vererek elde edilir.
Bu teknolojiler arasında bir miktar örtüşme olsa da temelde farklıdırlar. Sıfır bilgi kanıtları, bilginin geçerliliğini kanıtlamaya odaklanırken, iyimser toparlamalar, bilginin işlenmesini ölçeklendirmeye odaklanır.
Zero-Knowledge Rollup’lar, temel alınan verilerin güvenliğini ve gizliliğini korurken işlemleri işlemek için oldukça ölçeklenebilir ve verimli bir yol sağlayarak blockchain teknolojisinde büyük bir atılımı temsil eder. Zero-Knowledge Rollups, kriptografik kanıtları ve zincir dışı hesaplamayı kullanarak, blockchain sistemlerinin ademi merkeziyetçilikten veya güvenlikten ödün vermeden benzeri görülmemiş ölçeklenebilirlik seviyelerine ulaşmasını sağlar.
Hâlâ nispeten yeni bir teknoloji olmasına rağmen, Zero Knowledge Rollups, merkezi olmayan finans, oyun ve tedarik zinciri yönetimi dahil olmak üzere çeşitli uygulamalarda muazzam bir potansiyel göstermiştir. Blockchain endüstrisi gelişmeye devam ederken, Sıfır Bilgi Toplamalarının yeni nesil merkezi olmayan uygulama ve hizmetlerin sağlanmasında kritik bir rol oynaması bekleniyor.
Zk Zincirler
Polygon ZKEVM
Ethereum, ademi merkeziyetçilik veya güvenlikten ödün vermeden işlem sınırının ötesine ölçeklenemeyeceğini belirten DLT üçlemi ile sınırlı olduğundan, Polygon zkEVM bu sorunu çözmek için geliştirilmiştir.
Polygon zkEVM, Ethereum Virtual Machine’i (EVM) taklit eden ve mevcut Ethereum akıllı sözleşmelerinin şeffaf bir şekilde konuşlandırılmasına izin veren bir sanal makinedir. Ethereum Ana Ağı üzerinde çalışmak ve Ethereum’un ölçeklenebilirliğini ve saniye başına işlemlerini (TPS) katlanarak artırmak için Sıfır Bilgi Toplamalarını (ZK-Rollupları) kullanır.
Zincir dışı hesaplamaların doğruluğunu sağlamak için Polygon zkEVM, geçerlilik kanıtları olarak doğrulanabilir sıfır bilgi kanıtları kullanır. Bu ispatlar, karmaşık polinom hesaplamalarına dayanmaktadır, ancak doğrulaması hızlı ve kolaydır.
Bir durum makinesi olarak zkEVM, kullanıcılar tarafından ağa gönderilen Katman 2 (Layer-2) işlemlerinden kaynaklanan durum değişikliklerini işler ve zincir dışı hesaplamaların doğruluğunu kanıtlayan geçerlilik kanıtları üretir.
zkSync
zkSync, bir Zero knowledge rollupı olarak Ethereum’da ölçeklenebilir ve düşük maliyetli işlemler sağlamak için kriptografik geçerlilik kanıtlarını kullanan trustless bir protokoldür. ZkSync’te, zincir dışı hesaplama ve veri depolama gerçekleştirilir, ancak tüm işlemler Ethereum ana zincirinde kanıtlanmıştır ve Ethereum ile aynı düzeyde güvenlik sağlar.
zkSync Era, Ethereum’a benzer ancak daha düşük ücretlerle tasarlanmıştır. Akıllı sözleşmeler Solidity/Vyper’da yazılır ve diğer EVM uyumlu zincirlerle aynı istemciler kullanılarak erişilebilir.
zkSync ile, kutudan çıkar çıkmaz mevcut Ethereum cüzdanlarını desteklediği için ayrı bir özel anahtar kaydetmeye gerek yoktur. Şu anda zkSync, merkezileştirilmiştir ve zkSync ekibinin sunucuları tarafından yürütülmektedir, ancak yakın gelecekte merkezi olmayan bir sisteme geçecektir.
Starknet
Starknet, Ethereum üzerinden bir L2 ağı olarak çalışan, “ZK-Rollup” olarak da bilinen merkezi olmayan bir Validity-Rollup’tur. Bu izinsiz sistem, herhangi bir merkeziyetsiz uygulamanın (dApp), Ethereum’un birleştirilebilirliği ve güvenliğinden ödün vermeden hesaplaması için sınırsız ölçeklenebilirlik elde etmesini sağlar. Bu, Starknet’in en güvenli ve en ölçeklenebilir olarak kabul edilen STARK kriptografik kanıt sistemine güvenmesi ile mümkün olmuştur.
Cairo, Starknet Sözleşmeleri ve Starknet İşletim Sistemi için kullanılan dildir. Bu dil, iş mantığından bağımsız olarak herhangi bir kullanım senaryosunun dağıtımını ve ölçeklenmesini destekler.
ZK Protokolleri
ZigZag Exchange
ZigZag’ın amacı, kullanıcılara merkezi borsalarda ancak tamamen merkezi olmayan bir borsada bulunanla aynı düzeyde sorunsuz ticaret deneyimi ve optimum likidite sağlamaktır. Geçmişte, ölçeklenebilirlikteki gelişimsel sınırlamalar nedeniyle bu mümkün değildi. Ancak Zero Knowledge kanıtlarının Ethereum ağına entegrasyonu ile ZigZag artık bu hedefi gerçeğe dönüştürebilir.
ZigZag, Kasım 2021’in başında zkSync 1.0 ana ağında piyasaya sürüldü ve bunu yapan ilk DEX oldu. Sonraki adımlar, StarkNet ana ağında canlı yayına giren ve zkSync 2.0’da kullanıma sunulan ilk DEX olmaktır.
Mute
Mute, zkSync üzerinde geliştirilen tüm protokoller için bir likidite merkezi oluşturmaya odaklanan bir DeFi platformudur. Birincil dApp’i olan Mute Switch, limit emirler, bir çiftçilik platformu ve borçlanma platformu içeren bir AMM DEX’tir. Mute, özel kullanım durumları için likiditeyi teşvik etmek üzere zkSync üzerindeki protokoller için bir çözüm sunar.
Mute ekibi, kripto para birimi endüstrisinde Sıfır Bilgi protokolleri konusunda geniş deneyime sahiptir. Mute’dan önce, BTC ve UTXO tabanlı zincirler arasındaki ilk Zero Knowledge Atomic Swap protokolünün yanı sıra Zerocoin ve Sigma adresleme şemaları ve işlemleri üzerinde yenilikçi çalışmalar geliştirdiler. Şimdi bu uzmanlığı Mute’a ve yeni girişimleri Mute DAO’ya getiriyorlar. Yenilikçilik ve uzmanlık sergileyen bir ekiple Mute, zkSync üzerine inşa ederek ve topluluğuna uzun vadeli değer sağlayarak zkDeFi alanında önde gelen bir oyuncu olacak şekilde konumlandırılmıştır.
ZKX
ZKX’in Ethereum içinde lider bir ölçeklendirme çözümü olan StarkWare’den bir hibe aldı. ZKX, StarkNet üzerine kurulu türevler için ilk izinsiz protokoldür.
Hibeyi ZKX’in kriptoda gelecekteki türevlerde devrim yaratma potansiyelinin farkında olarak, ZKX’in türevler için açık kaynak protokolünü ve StarkNet’te DAO’yu geliştirmeye devam etmek için kullanılacak.
Yerleşik ödül mekanizmaları, likidite sağlama ve karmaşık ticaret stratejileri ile StarkNet’te varlıkların türevlerinin ticaretini sağlayan bir protokol oluşturarak DeFi tecrübesi sunmayı amaçlıyor. Kısa süre sonra testneti gerçekleşecek protokolün bu yıl içinde mainnete geçmesi bekleniyor.
Zero Knowledge’a nasıl yatırım yapılır?
Şu anda Zero knowledge anlatısına çok fazla ilgi gösterildiğinden, farklı ekosistemleri fırsatlar için incelemeye başlamak için iyi bir zaman olabilir. Optimism ve Arbitrum’da gördüğümüz gibi, her bir zincirin en iyi projeleri ilgi odağı olduklarında kullanım ve fiyatta büyük artışlar gördü.
Şimdi, tüm farklı Zero knowledge zincirlerini kullanmaya ve bunlara yatırım yapmaya başlamanın tam zamanı. Gelecekte de bazı airdrop’ların geleceğinden emin olabilirsiniz. Optimism ve Arbitrum‘da erken benimseyicilere verilen $1000-$10.000 bandında airdrop tokenları dağıtıldı. Bende erken benimseyenlerden biri olarak bu pastadan payımı aldım.
Polygon’un ZKEVM’leri için yeni bir belirteç yayınlaması pek olası olmasa da, bu anlatıdan olumlu sonuç alabilecek ilginç projeleri araştırmak ve aramak yine de iyi bir fikirdir. Fakat hiç bir şey için geç değil, airdrop çiftçiliği ZkSync Era’ya geçmeden önce, belirtecin 2024’te piyasaya sürüleceğinin söylendiğini unutmayın. Bu, zinciri kullanmak için aylarınız olduğu anlamına gelir. Buna ek olarak, gaz ücretleri şu anda alışılmadık derecede yüksek, bu yüzden beklemek ve en iyi stratejiyi planlamak akıllıca bir hareket olacak gibi görünüyor.
Hızlı bir başlangıç için bir Argent Wallet edinip, Zk dünyasına adım atabilirsiniz.
