Kripto paranın hayatımıza girmesiyle yaygınlaşan ekonomi okur yazarlığı Tokenomics gibi terimleri hayatımıza soktu. Gelin bu yazıda aklımızdaki sorulara cevaplar ararken proje seçiminde çok önemli olan Tokenomics nedir ve nasıl kullanılır bunu konuşalım.
Tokenomics Nedir?
Tokenomic, kripto para arz ve talep özelliklerini anlamak için sunulan verilerden oluşan eylem planıdır.
Geleneksel ekonomide, ekonomistler resmi para arzı verilerini kullanarak para biriminin işleyişini izleyebilir. Rapor ettikleri sayılar genellikle M1, M2 ve ülkeye bağlı olarak M3 veya M4 olarak değişir. Detaya girilecek olursa, M kategorisinin açıklaması buradaki token ekonomisi analizin ötesine geçer: M1, en likit paraları tanımlarken, M2 daha az likit parayı temsil eder. Bu sayılar, şeffaflık ve para birimi arzının farklı yönlerini izlemeye yardım eder.
Bu sayılar önemli, çünkü tarih boyunca kral, kraliçe ve hükümetlerin ülkeleri için ek para arzı oluşturma alışkanlığı vardır. Her dönem olduğu gibi o dönemde de gelirleri yükseltmek ya da bütçeyi dengelemek de kolay değildi. Hal böyle olunca daha fazla para arzı oluşturmak için genellikle politik kararlar alınabiliyordu.
Modern dünyada benzer durumlar söz konusu. Bankaları batmaktan kurtarmak veya salgın nedeniyle oluşan arz açığını kapatmak için, dünya çapında pek çok hükümet hızla yüksek miktarda para basmak durumunda kaldı. Tıpkı çok yakında deneyimlediğimiz Covid19 dönemi gibi. Evlere kapanıp dünya trafiğini kesmemiz bizi daha rekabetçi bir ortama soktu. Bu da arz-talep eğrisini…
Hükümetler bu sürece girip ilave para arzı oluşturmak istediklerinde mevcut paranın değerinde yavaş veya bazen hızlı biçimde azalma gözlenebilir. Bu değer azalışına “enflasyon” diyoruz ve satın aldığımız ürün ya da hizmetlerin fiyatlarının her geçen yıl artmasıyla da bizzat deneyimliyoruz. Bir Türk vatandaşı olarak bunu iliklerine kadar hissediyorsun zaten. Dolar, euro (yani güçlü para birimi) ile maaş almadığın sürece.
Bu işlemin aksine blockchain üzerine inşa edilmiş kripto para birimleri ve token’lar önceden ayarlanmış, algoritmik olarak oluşturulmuş arz programlarına sahip Tokenomics’i vardır. Bu durum, belirli bir tarihte kaç token oluşturulacağını kusursuz doğrulukla tahmin edilebileceği anlamına geliyor. Çoğu kripto paradaki arz programının değiştirilmesi mümkün olsa da, çok fazla sayıda kullanıcının bu konuda uzlaşması gerektiği için uygulanması son derece zor. Bu durum, yatırımcılar için rahatlık ve güvenlik sağlıyor. Diledikleri gibi para basan hükümetlere kıyasla çok daha öngörülebilir şekilde varlıkları hakkında bilgi sahibi olurlar ve ne miktarda yeniden basılacağını bilirler.
Bizlerde yatırım yaparken Tokenomics’e çok dikkat etmeli ansızın cüzdanımızdaki token veya coinlerin değerinin hiç olmasına göz yummamalıyız. Bu sebeple aşağıdaki soruları sorduğunuzda whitepeaper ya da proje sahipleri cevaplayamıyor veya kurallara bağlı kesin cevaplar alamıyorsanız o projeden oşarak uzaklaşın veya bir kumarın parçası olduğunuzu kabullenip zar atın. İkinciyi seçmezdim doğrusu.
17 Soruda Tokenomics Nedir?
- Coin’in market hacmi ve toplam max arzı nedir? Coin’in sirkülasyondaki arzı nedir?
- Coin’in FDV’si nedir ? (projedeki tüm tokenların %100’ünün açıldığı varsayılarak ortaya çıkan bir değer)
- Coin arzı enflasyonist mi, sabit mi yoksa deflasyonist mi?
- Coin hangi borsalarda listelenmiş ve borsalardaki likidite ve hacmi miktarı ne kadar ?
- Coin’i almaya karar verdiren en önemli etken ne? (Takım mı, uygulama mı, tokenomics mi ?)
- Bu proje coin olmadan da çıkabilir miydi ? (Coin için bir talep var mı? Kim bu tokenı niye alsın ?)
- Coin çıkalı ne kadar zaman olmuş ?
- Coin’in bugüne kadar ki ATH (tepe) ve ATL (dip) değerleri nedir?
- Tokenomics dağılımı nasıl ? Ekibe, danışmanlara, likiditeye vs ne oranda dağıtım yapılmış?
- Coin’in satış baskısı yaratabilecek unsurları neler ve Coin’in en büyük rakipleri hangileri ?
- Toplam holder sayısı kaç ve yüzdesel dağılımı nasıl?
- Hangi VC’ler veya yatırım şirketleri projeyi desteklemiş? Coin vestinglerinin unlock tarihleri nedir?
- Bu coini nasıl buldun? Nereden kimden gördün? (Kaynak kalitesi önemli)
- Coin’i alırken bir satış hedefin var mı veya düşmeye başlarsa bir planın var mı ? Hold devam mı yoksa zararla satacak mısın?
- Coin’in sosyal medya faaliyetleri nasıl? Hype ve aktivite var mı ? Takip edenler kaliteli mi?
- Coin’in utility’si (işe yarayabilirliği) nedir? (Sadece governance token olan tokenlardan uzak durun.)
- Coin projesinin elde ettiği karlar holderlara dağıtılıyor mu ?
Bu sorulara aldığınız cevapların akla, bilime ve ekonomik metalara uygumluğu çok önemli. Aşırı kısa zamanda aşırı fazla kazanç vaadediyorsa yani ponzi şeması sezimliyorsanız uzak durun. Whitepepar veya ekipten doğru cevaplar alamıyorsanız o projeden uzak durun. Sosyal medya kanalları üzerinden tersi veya zıttı açıklamalar veriliyorsa koşarak uzaklaşın. Ve lütfen tekrar tekrar bu soruları incelediğiniz her projeye sorun, kendiniz araştırın, kendiniz yatırım yapın.
