Stabil kripto paralar; değeri dolar veya altın gibi “stabil” bir rezerv varlığa sabitlenmiş dijital para birimleridir. Stabil kripto paralar, Bitcoin gibi değeri sabitlenmemiş kripto para birimlerinde yaşanan dalgalanmaları azaltmak için tasarlanmıştır.
Son yıllarda definin gelişimi ve merkeziyetsiz borsalara ilginin kayması ile stabil kripto paralar hacim olarak bir çok projeyi geride bırakır duruma geldi. Öyle ki bu popülerlik merkezi borsalarında işin için kendi stabil kripto paralarını çıkarması ile seviye atladı.
Stabil Kripto Paraların Önemi
Stabil kripto paralar küreseldir ve bu kriptolara internete bağlı olan herkes 7/24 erişebilir
Aktarılmaları hızlı, ucuz ve fiat paraya göre güvenlidir
İnternetin dijital olarak yerlisidir ve programlanabilirler
- Piyasa yapıcı görevde kolay kullanımlı paritelerdir
Fiat (itibari para) Teminatlı Kripto Paralar
Tether (USDT)
2014 yılında Bitfinex ekibinin çıkarmış olduğu fiat destekli kripto para birimidir. Ekip 1 USDT karşılığında bankalarında 1 dolar tuttuğunun garantisini verir, en azından biz öyle umarız. Fakat geçmişteki şeffaflık raporlarını incelediğimiz zaman yeterli teminat tutup tutmadıklarından emin olamıyoruz.
En son yayınladıkları raporda yaklaşık 4 milyar dolarlık bir nakit tuttuklarını ve bunun USDT’nin market değerinin yaklaşık %5’ini oluşturduğunu görüyoruz. Tether’in rezervinin büyük çoğunluğunu oluşturan kıymetli kağıtlar, olası bir korku durumunda USDT’yi 1 dolara sabitlemede ne kadar başarılı olacak, bunu zaman gösterecek.
USD Coin (USDC)
Tether’deki bu soru işaretlerinin üstüne çıkmış olan USDC, Circle ve Coinbase gibi iki teknoloji devinin kurmuş olduğu bir kripto para birimidir. Yine 1 USDC’ye karşılık, bankada 1 dolar tuttuğunu garanti ederek yola çıkan USDC, ilerleyen aşamada şeffaflık raporlarında belirttiği üzere bankada yaklaşık %61 oranında dolar tutmakta. USDC ve USDT stabil kripto para birimlerini yönetenler dilediği hesabı blacklist’e alarak kullanıcıların varlıklarını dilediği gibi dondurabiliyor. Bu da güven anlamında büyük soru işareti uyandırıyor.
Pax Dollar (USDP), Binance USD (BUSD)
Pax Dollar, Paxos şirketinin oluşturduğu fiat destekli bir stabil kripto paradır. BUSD ise Paxos şirketinin Binance için çıkarmış olduğu bir stabil kripto para. İkisi de Paxos şirketi tarafından oluşturulduğundan çok farklı olduğunu söyleyemeyiz.
Paxos şirketi, New York merkezli ve New York’taki kanunlara tabii. Rezervler yüksek sigorta puanı olan bankalarda tutuluyor ve her ay düzenli olarak denetleniyor. Regülasyonlar ve denetlenme açısından bakıldığında en güvenilir merkezi stabil kripto paralardan olan BUSD ve USDP için bankada tam olarak 1:1 oranında dolar tutulduğunu görüyoruz.
Merkezi stabil kripto paralarda belirli firmalara ve merkezlere güven gerekiyor. Bu da bir güven makinası olan blok zincir, için ne kadar uygun, tartışılır. Bunun dışında bu merkezlerin diledikleri gibi varlıkları dondurma yetkilerinin olması da ayrı bir problem. İşte burada merkeziyetsiz kripto para birimlerine ihtiyaç doğuyor.
Teminatlı Kripto Paralar
Dai (DAI)
Maker DAO, kriptonun en büyük kredi platformu desek yanlış bir benzetme yapmış olmayız. Kullanıcılar, kripto paralarını teminat gösterip DAI borçlanıyor ve eğer teminatın değeri borçlarının değerine düşerse, sistem teminatı satıyor ve DAI fiyatını stabil tutuyor.
Burada sistem, akıllı kontratlar üzerinden yürüdüğünden sadece kodlara güvenmeniz yeterli oluyor. Yer yer DAI’de dalgalanmalar oluyor ve bu dalgalanmaların önüne geçmek için DAI, USDC ile 1:1 swap imkanı sağlıyor. Bu haliyle DAI için merkeziyetsiz işleyen bir sistem denebilir ama USDC’yi rezervinde bulundurması bazı soru işaretleri doğuruyor. Yine de DEX’lerdeki (merkeziyetsiz borsa) likiditeye ve mimarisine baktığımızda DAI de güzel bir seçenek.
Algoritmik stabil kripto paralar
TerraUSD (UST)
Güncelleme: UST coinin peginin bozulması ile Terra Luna arz şokuna uğramış ve peg değerinin bozulup hem UST hem de Terra Luna ve Terra ekosistemindeki projelerin yatırımcılarını yüksek zarara sokmuş bir projedir. Ust’nin değeri 1 dolara sabit olması gerekirken şimdilerde 0.05 dolar civarındadır.
UST’de ise fiyat dengelemesinin önüne geçen şey algoritmalar. UST talebi artınca Luna yakılıyor, tersi durumda ise LUNA basılıp UST’nin 1 dolarda tutulması sağlanıyor. Fakat burada colleteral, yani bir teminat olmaması sistemi bir ölüm spiraline çekiyor. LUNA’nın piyasa değeri, UST’den daha fazla olabilir fakat UST’nin piyasa değeri kadar bir varlık çekilmeye çalışılırsa, neredeyse sonsuz LUNA basılır ve bu korkuyu daha da arttırır.
Daha önce burada anlattığım Anchor Protocol: %20 APY’ye Varan Tasarruf Protokolü UST arz şoku oluşturup Luna’nın çökmesine sebep oldu. LUNA’ya talep yaratan şeyin UST’nin %20’lik faizi olduğunu düşündüğümüzde korkunun bir yerde sistemi sıfırlayacağını öngörebiliyorduk. Ve geçtiğimiz günlerde ise malesef bu gerçekleşti.
Frax (FRAX)
Frax, Luna’dan farklı olarak rezervinin yarısını USDC olarak tutuyor. Rezervin diğer yarısı ise FXS olarak tutuluyor, Luna’daki sistemin aynısı burada da çalışıyor ve Luna’dan daha az riskli olsa da Frax’ta da benzer riskler olduğunu söyleyebiliriz.
USN (USN)
USN, algoritmik veya teminatlı olarak nitelendirilemez. Sistem, çok detaylı kurgulanmış ve kendi içinde avantajı olduğu gibi dezavantajları da var.
USN, Near ve USDT rezervi ile desteklenen bir stabil kripto paradır. Bu rezerv, on-chain arbitraj kontratı tarafından kullanılıyor ve sistemin peg’i korunuyor. Bu stabil para yönetimindeki DAO, en kötü senaryoda piyasadaki tüm USN’leri satın alabilecek kadar USDT rezervi tutuyor. Yani USN stabil parası, “overcolleteralized” yapıda geliyor. Yani USN, USDT ile %100 teminat oranında tutuluyor. Her 1 USN için NEAR’ın yanında 1 USDT de tutuluyor.
Sisteme NEAR veriyorsunuz, sistem de size karşılığı olan USN’i veriyor. Sonrasında bu NEAR stake ediliyor ve dolaşımdan çekiliyor. Tersi durumda da USN değerince NEAR geri veriliyor.
Stake edilen NEAR’lar yıllık %11 getiriye sahip. Bu yüzden her ‘epoch’ başı (15 saat) sistemde stake edilmiş NEAR ödülleri çekiliyor ve USN’e çevriliyor, bu da USN tutanlara dağıtılıyor. Bu sayede organik bir şekilde yıllık %11 faiz elde edebilirsiniz.
Sonuç
Stabil paralar ne kadar regülalasyonlardan etkilenirse etkilensin piyasanın henüz bırakmaya niyeti yok gözüküyor. Üstelik merkezi borsaların kendi stabil kripto paralarını çıkarması ile kriptoyla yeni tanışanları da düşünürsek bir süre daha bizimleler gözüküyor. Bitcoin ile ilk defa tanışan bireylerin hayatının bir parçası olan merkezi borsalar da en çok hacme sahip pariteler USDT, BUSD gibi stabil kripto paralar. Önce bu düzenin bozulması lazım, ki kısa sürede böyle bir şey olacağını sanmıyorum. Güvenliklerini; üzerinde kurulu olan ağları ve yine whitepaperlarındaki çalışma mekanizmalarına bağlı olduğu gibi kripto borsaya (bitcoin) ani satış gelip talep patlaması yaşadığı zamanlardaki stress testlerine göre iyi olananın hayatına devam edeceği ve bizim bunu yakın takip etmemiz gerektiği gerçeği ile hareket etmeliyiz. Tamam şimdi son cümleyi tekrar oku.
