Bireysel emeklilik sistemi, rahat bir emeklilik dönemi için bireylerin çalışma yaşamları süresince birikim yapmasını sağlayan, Sosyal Güvenlik Sisteminin tamamlayıcısı olarak emeklilik gelirine ek gelir sağlayan özel emeklilik sistemidir. Çevrenizde yatırımdan anlamayan ancak sevdiğiniz kim varsa kendisine bir BES açması gerektiğini anlatıp, ikna etmenize yarayacak bu kapsamlı rehberle siz de tasarruflarınızı artırabilirsiniz. Unutmayın kendi ve çocuklarımızın geleceğini sadece kendimiz kurtarabiliriz.
Daha önce yazdığım Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Nedir? yazımda konuya güzel bir giriş yapmıştık. Dilerseniz hızlıca göz atıp daha sonra bu yazıdan devam edin. Bu yazıda ise önce BES’in bilinmeyenlere ışık tutup daha bilinçli bir pasif gelir yatırımcısı olurken bileşik getirinin gücünü keşfedeceğiz. Üstelik vergi avantajlarından, fon yönetimine, çocuk birikim hesabından, bes fonlarına kadar inceleyeceğiz.
Sorularla BES Nedir?
Konunun iyi anlaşılması için -maalesef detaylı olduğundan- size en azından bilmediğiniz başlık varsa hızlıca göz atın diye akordiyon sistemi soru cevap kısmız hazırladım. Aklınızda soru işaretlerini giderip daha sonra en mantıklı sistemden ve yönetiminden bahsettiğim kısma geçelim.
Neden bir BES’e ihtiyacımız var?
Bu konuyu 2 şekilde ele alalım:
1) Hayatında hiç yatırım yapmamış, portföy yönetmemiş haliyle konuya korkuyla yaklaşan veya küçük paralarla tasarrufa inanmayan kişiler için:
Öncelikle enflasyonu olan ülkelerde yatırım tercih değil, zorunluluktur. Ekonomik zorluklar eşliğinde yatırım yapmak riskli ve zor olduğu için imkansız görülebilir. Dünyanın en zengin insanları -hatta ülkemizde de öyle- halka açık şirket yani hisse senedi sahipleri/yatırımcılarıdır. Küçük paralarla bir şey olmayacağına inanan insanların aynı zamanda aylık 90 liralık Netflix hesabı yerine kenara atsam veya altın/döviz alsan dediğine şahit olmuşsunuzdur. Sorun şu ki aylık 90 lira kenara atsanız enflasyonda o para yatırı yapmadığınız sürece eriyecektir.
Dövizinde enflasyonu vardır o da eriyecektir. Unutmayın ki para denen şey borçlanma aracıdır. Altın ise değer koruma aracı olduğundan dünyada değerine bakarsanız zengin etmediğini göreceksiniz. Altın yatırımı hakkında rehberime göz atarsanız daha iyi anlaşılabilir bu konu. Elbette dönem dönem bu araçları tutabilirsiniz ama bir servet inşaa edemezsiniz. Hisse senedi ile servet inşaa edebilirsiniz. Fakat risklidir, bu da gözünüzü korkutuyor olabilir. Neyseki siz değil bu işi bilen borsa yatırım uzmanları tarafından yönetilen fonlar var.
Hisse senedi fonları payların size kayıtlı olduğu yönetimini sizin seçtiğiniz brokerlar/yöneticiler tarafından idare edildiği sistemdir. Her bankanın fon alım/satım yerinden alabilirsiniz. Hatta banka özelinde otomatik ödeme talimatı verebilirsiniz. Dilediğiniz zaman ekle/çıkar yapabilirsiniz fakat vergi avantajı, kredi kartı ile otomatik ödeme imkanı ve en önemlisi de %30 devlet katkı payından mahrum kalırsınız. Hayatında hiç yatırım yapmamış kişiler işi uzmanlara bırakırken, portföy yönetmemiş kişiler için fon yönetim hizmeti alırken, küçük paralarla bile haberiniz dahi olmadan istikrarlı bir şekilde tasarruf edebilirsiniz. Üstelik faiz hassasiyeti olanlar için katılım fonları ile portföy çeşitlendirebilirsiniz.
2) Zaten bir yatırım portföyüne sahip olup tasarrufu otomatikleştirmek, vergi avantajlarından faydalanmak veya çocuğu için birikim hesabı açmak için:
Finansalyazar blog okuyucusu iseniz bu kategoride olduğunuzu varsayabiliriz. O halde çok iyi ki bazı şeylere zaten hakimsiniz. Bu yüzden direkt konuya giriyorum. Bazen yatırım yaparken -özellikle hisse senedi yatırımı- kısa dönemde oluşan olumsuzluklar anlık yanlış kararlar vermenize sebep olabilir.
Örneğin seçimi bahane edip nakte geçersiniz ama seçim sonucu ne olduğu bağımsız bir mini ralliyi kaçırabilirsiniz. Fomoya kapılıp sattığınız fiyatın daha üstünden yeniden maliyetlenebilir ve üstelik kar satışından zarar edebilirisiniz. Bu gibi zamanlarda hisse senetlerinin muazzam bileşik getirisinden mahrum kalabilirsiniz. Fazla hisse senedi odaklı olup borçlanma araçları, repo ve ters repo işlemleri, kıymetli madenler, kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar ve türev araçlarından mahrum kalabilirsiniz. Bu süreçte bir miktar tasarrufunuzun profesyonellerce yönetilmesi üstelik her ay buna %30 devlet desteğinin gelmesi harika olmaz mı?
Zaten bir portföyünüz varsa tasarruf edemediğiniz ya da portföye ek yapamadığınız günlerde maksimum fayda için kredi kartından 1 ay sonra ödeyeceğiniz ek bir yatırıma hayır demezsiniz diye düşünüyorum. Ne de olsa bu yatırımı gider göstererek tasarrufun ve pasif yatırımın dibini sıyırabilir, hatta bununla yetinmeyip eşiniz, çocuğunuz veya dilediğiniz bir kişi için mini bir portföy oluşturup bileşik getirinin gücünden maksimum fayda sağlayabilirsiniz.
BES’te Vergilendirmede İndirim Hakkı
Kendiniz, eşiniz ve küçük çocuklarınızın birikim primi alınan hayat sigortası poliçeleri için ödediğiniz primlerin yarısını; ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, işsizlik ve eğitim gibi diğer hayat sigortası poliçeleri için ödediğiniz primlerin ise tamamını gelir vergisi matrahınızdan indirebilirsiniz. Ücretli çalışanınıza yatırdığınız BES’i de vergiden düşebilirsiniz ama kendinizin BES’ini vergiden düşemezsiniz. Ücretli çalışansanız, prim ödeme belgelerinizi kurumunuzun ilgili birimine; serbest meslek sahibi iseniz muhasebecinize iletebilirsiniz.
Vergi İndiriminden Nasıl Faydalanırsınız?
Ücretli Çalışan:
Diyelim ki geleceğinizi güvence altına almak için bes’inize her ay 500 TL ödüyorsunuz. Aylık brüt maaşınız da 5.000 TL olsun. Vergi matrahınızdan indirebileceğiniz maksimum prim, aylık brüt ücretinizin %15’i olabilir. Bu tutarda örneğimize göre 750 TL’dir.
500 TL, 750 TL’nin altında kaldığı için priminizin tamamını vergi matrahınızdan düşürebilirsiniz. Hiç fena değil, değil mi? Peki abartıp daha yüksek paralarla yatırım yaparsak, işte o zaman yıllık indirebileceğiniz tutar brüt asgari ücretin yıllık tutarıyla sınırlıdır.
Serbest Meslek Sahibi:
İçinde bulunduğumuz ayda gelir vergisi diliminizin %27 olduğunu düşünelim. Buna göre Bes ödemeseydiniz, gelir verginiz 1.350 TL olacak iken (5.000 TL x %27), Bes’e ödediğiniz prim ile bu tutarı 1.215 TL’ye (5.000 TL – 500 TL = 4.500 TL x %27) düşürebilirsiniz. Siz bu gelir beyanına göre Bes’e aylık 500 TL prim ödersiniz ancak 135 TL’lik vergi avantajı sayesinde cebinizden sadece 365 TL çıkar. Ödediğiniz prim arttıkça faydalanabileceğiniz vergi avantajı da aynı oranda artar. Bir sınır yoktur.
BES Portföy Yönetimi
Tıpkı normal fonların devlet nezdinde Tefas üzerinden karşılaştırılıp, performansları izlenip, detayları öğrenilebildiği gibi Bes fonları içinde Befas sistemi geliştirilmiş olup fon karşılaştırmaları performansları, getiri-götürüleri izlenebilir.
BES portföyünüzü işletirken yönetimi kontrolünüzde de tutabilirsiniz. İşte çeşitlendirebileceğiniz fon türleri;
Altın fonu
Altın katılım fonu
Borçlanma araçları fonu
Değişken fon
Dış borçlanma aracı fonu
Endeks fonu
Fon sepeti fonu
Hisse senedi fonu
Kamu borçlanma araçları fonu
Kamu kira sertifikası fonu
Kamu yabancı borçlanma (döviz) araçları fonu
Karma fon
Katılım fonu
Kıymetli madenler fonu
Özel sektör borçlanma araçları fonu
Gördüğünüz gibi yatırım yapma becerinizin olmadı konularda da size yatırım yapma imkanı sunan bu fonlardan istediğiniz çeşiti seçebilir, aynı çeşit farklı yönetime sahip fonlar arasından BEFAS üzerinde karşılaştırma yapıp dilediğinize seçi yapabilir, hatta yüzdelik dilimlerle oynayıp tek bir fona bağlı kalmadan farklı fonlar alarakta fon portföyü oluşturabilirsiniz.
Fon Portföyünü Kur
BEFAS’ta karşılaştırma yaparken dikkatinizi çeken bir şey olacaktır. Hemen farkettiniz değil mi? Evet, uzun vadede en yüksek getiriyi veren hisse senedi yoğun olan fonlar. Ne döviz fonu, ne altın ne başka bir şey. Site okurlarım bilir ki bu dünyada en iyi yatırım aracı hisse senedidir. Üreten, değer yaratan ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlan pastadan da büyük ısırık alır. Neden o ısırıktan sizde almayasınız. Evet belki dalga boyları biraz fazla uzun, belki daha riskli gözüküyor ama biz zaten uzun vade için istemiyor muyuz? Düzenli istikrarlı bir artışta hisse senedi olmayan bir portföy düşünemiyorum. Üstelik çeşitlendirebilelim diye onlarcası BEFAS’ta incelenmeyi bekliyor.
Örneğin:
(Aşağıdaki fonların hiçbiri yatırım tavsiyesi içermez, sadece fikir vermek için rastgele örneklendirilmiştir.)
- Koç şirketlerine bayılılan biriyseniz -ki borsanın mihenk taşları şirketlere sahip- tek kalemde Koç Holding iştiraklerine ortak olabileceğiniz (ALI) Koç İştirakleri Endeks Fonu
- Atmızdan yadigar ülkenin mihenk taşı (ATE) İş Bankası İştirakleri Endeks Fonu
- Birileri benim yerime aktif hisse portföyü yönetsin derseniz (AGH) Bereket Emeklilik Katılım Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu
- Kamu dış borçlanma (eurobond) yatırımı (AZM) Allianz Emeklilik Kamu Dış Borçlanma Araçları Grup Emeklilik Yatırım Fonu
- Fazla odaklanıp farklı fırsatlardan da faydalanmak için (CHG) Cigna Emeklilik Oks Agresif Değişken Emeklilik Yatırım Fonu
- Faiz hassasiyetiniz var ve faize bulaşmak istemiyorsanız (AIP) Allianz Emeklilik Oks Agresif Katılım Değişken Emeklilik Yatırım Fonu
- Gelenekselciyim diyorsanız altın fonu (BNA) BNP Paribas Cardif Emeklilik Altın Emeklilik Fonu
- Yurtdışı teknoloji hisse ve yurtdışı borsa yatırım fonu (BZY) BNP Paribas Cardif Emeklilik Teknoloji Sektörü Değişken Emeklilik Yatırım Fonu
Herhangi bir BES hesabından, kurumdan bağımsız olarak tüm BEFAS fonlarını alıp satmaya hakkınız var. Bu fonlardan hangisini alırsanız alın 10 yıl ve 56 yaşına kadar yatırdığınız paranın %30’u kadar devlet sizin adınıza katkı payı ekler. Birikimleriniz çoğalır.
Devlet katkısınızı siz yönetemezsiniz, ancak devletin bu katkısının en az %30’u hisselere yatacaktır ve kendini uzun vadede enflasyona ezdirmeyecektir. Emekli olana kadar bu katkıyı yönlendiremeyecek miyim diyorsanız bu taktik işinize yarayabilir: Bes’te 10 seneniz dolduğunda besten tamamen çıkıp devlet katkısının %10’u gelir vergisi kesilir. Sizde kalan katkıyı alıp ana para üzerine ekleyip tekrar yeni bir bes açarsanız bu parayı istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
Sonuç Olarak
Kimler için:
Özellikle tasarruf edemeyenler, tasarrufa yeni başlayanlar veya küçük paralarla tasarruf etmek isteyenler için olan için. Gerisi istikrarlı ve arada kontrol ederek yön vereceğiniz bir güvenceye dönüşsün.
Ayda ayıracağınız 500 TL’nin geleceğiniz için önemli bir birikime dönüşebileceği tek yerin burası olduğu söylentilerine ise asla kulak asmayın. Ama birikim yapamıyor, yatırımdan anlamıyor, profesyonel destekle kenarda bir miktar paranızın birikmesini ve enflasyondan korunmak istiyorsanız tam size göre.
Kimler için değil:
Finansalyazar okurları için değil, kendini geliştirenler için asla değil. Sizlere başlangıçta Tefas fonlarını veya bir an evvel portföy yönetimi ve erken yaşta yerli–yabancı hisse senedi yatırımına yönelmenizi öneririm. Emin olun istikrarlı yatırım yaparsanız Bes’teki %30 katkı payına ihtiyacınız bile kalmayacaktır. Hem o katkı payını yönetemiyorsunuz hem de devlet o payı verimsiz fonlarda işleterek eritiyor. Bu nedenle birikim yapılabiliyor ise ve gençseniz hisse senedi fonları ile başlamanız çok daha önemli.
Aksi halde zaten finansalyazar okurları kendini geliştiren, finansa meraklı ve yenilikçi yatırım araçlarını kullanmaktan çekinmeyen kişiler olduğu için pek okuyucu grubum için Bes elzem bir konu değil farkındayım. Belki yatırımdan korkan dostlarınıza tavsiye edebilirsiniz. Bakış acısı katabildiysem ne mutlu.