Bireysel emeklilik sistemi, rahat bir emeklilik dönemi için bireylerin çalışma yaşamları süresince birikim yapmasını sağlayan, Sosyal Güvenlik Sisteminin tamamlayıcısı olarak emeklilik gelirine ek gelir sağlayan özel emeklilik sistemidir. Çevrenizde yatırımdan anlamayan ancak sevdiğiniz kim varsa kendisine bir BES açması gerektiğini anlatıp, ikna etmenize yarayacak bu kapsamlı rehberle siz de tasarruflarınızı artırabilirsiniz. Unutmayın kendi ve çocuklarımızın geleceğini sadece kendimiz kurtarabiliriz.
Daha önce yazdığım Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Nedir? yazımda konuya güzel bir giriş yapmıştık. Dilerseniz hızlıca göz atıp daha sonra bu yazıdan devam edin. Bu yazıda ise önce BES’in bilinmeyenlere ışık tutup daha bilinçli bir pasif gelir yatırımcısı olurken bileşik getirinin gücünü keşfedeceğiz. Üstelik vergi avantajlarından, fon yönetimine, çocuk birikim hesabından, bes fonlarına kadar inceleyeceğiz.
Sorularla BES Nedir?
Konunun iyi anlaşılması için -maalesef detaylı olduğundan- size en azından bilmediğiniz başlık varsa hızlıca göz atın diye akordiyon sistemi soru cevap kısmız hazırladım. Aklınızda soru işaretlerini giderip daha sonra en mantıklı sistemden ve yönetiminden bahsettiğim kısma geçelim.
Bireysel emeklilik sistemine herkes katılabilir. 25 Mayıs 2021 tarihinde yürürlüğe giren düzenleme ile birlikte artık fiil ehliyeti bulunmayan kişiler de yasal temsilcileri aracılığıyla bireysel emeklilik sisteminin avantajlarından faydalanabiliyor.
Evet. 25 Mayıs 2021 tarihinde yürürlüğe giren 7319/Sigortacılık ile Diğer Bazı Alanlara İlişkin Kanunlarda ve Bir Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun uyarınca, 18 yaşından küçükler adına bireysel emeklilik hesabı açılması mümkün hale gelmiştir.
Evet. 18 yaşından küçükler de devlet katkısı avantajından diğer katılımcılar gibi aynı koşullarla faydalanabiliyor.
18 yaşından küçükler adına yasal temsilcileri aracılığıyla bireysel emeklilik hesabı açılabilir. Yasal temsilciler çocuğun velisi ya da vasisi olabilir.
Hayır, 4632 sayılı Kanun’da bu yönde bir değişiklik yapılmadığı için, çocukların dahil olduğu emeklilik sözleşmeleri için de bireysel emeklilik sözleşmelerindeki devlet katkısı, sistemde kalma süresi ve emeklilik şartları mevcut geçerliliğini korumaktadır.
Yasal temsilciler dışında kalan kişiler tarafından, yasal temsilciler tarafından izin verilmesi kaydıyla, sözleşmeye “katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişi” olarak kaydedilmek suretiyle katkı payı ödemesi gerçekleştirebilir.
Sosyal güvenlik sistemi ve BES’e yaptığınız ödemeler birbirinden bağımsız olup, haklarınız ile kazanımlarınızın sistemler arası aktarılması mümkün değildir.
Emeklilik şirketlerinin faaliyetleri T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından denetlenir. Fon paylarınız Takasbank’ta saklanır. Şirketlerin yılda en az bir kere bağımsız dış denetim yaptırması zorunlu olduğu gibi, fonların hesap ve işlemleri, üçer aylık dönemler itibarıyla bağımsız dış denetime tabidir. Şirketlerin günlük faaliyetleri ise Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) tarafından elektronik ortamda izlenir. Bireysel emeklilik hesabınız, emeklilik şirketlerinin mali bünyesinden bağımsız olarak Takasbank nezdinde saklanır. Emeklilik şirketlerinin iflas etmesi durumunda, Takasbank’ta saklanan birikiminiz bir diğer emeklilik şirketine aktarılır ve siz sistemde kalmaya devam edebilirsiniz. Fon malvarlığı rehin edilemez, portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat gösterilemez, 3. şahıslar tarafından haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Fonların ve portföy yöneticilerinin faaliyetleri ise Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yılda en az 1 kere denetimden geçer.
Bireysel emeklilik ürünlerinde “asgari katkı payı” tutarları tanımlıdır. En az bu tutarlar kadar ödeme yapabilirsiniz. Ödemeleriniz için üst limit yoktur.
Bireysel emeklilik mevzuatına göre emeklilik şirketleri, bireysel emeklilik faaliyetlerine ait masrafları karşılamak amacıyla 3 farklı kesinti uygulayabilir.
Giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi:
- BES’e dahil olduğunuzda veya başka bir şirkete geçtiğinizde veya sistemden ayrıldığınızda giriş aidatı alınabilir.
- İlk 5 yıl boyunca giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri, aylık brüt asgari ücretin %8,5’ini aşamaz.
- Sözleşme 5 yıl dolmadan sona ererse, tahsil edilmemiş kısım birikimden ertelenmiş giriş aidatı şeklinde indirilebilir.
- Emeklilik hakkınızı kullanmanız, vefat, maluliyet veya şirketin tasfiyesi gibi zorunlu nedenlerle ayrılmanız durumunda ertelenmiş giriş aidatı uygulanmaz.
- Ödeme yapmayı durdurduğunuzda, ara verme süresi boyunca ek yönetim gider kesintisi alınabilir.
- Sözleşmenizin 5. yılı tamamlandıktan sonra giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi yapılmaz.
- Sözleşmenizin 6. yılından itibaren belirli bir üst sınır dahilinde fon toplam gider kesintisi uygulanır.
- Fon toplam gider kesintisi, farklı fon grupları için farklı oranlarda belirlenmiştir.
- Fon toplam gider kesintisi iadesi, sözleşme yılı sonunda veya sözleşme sonlandırıldığında yapılır.
Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunmayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına yönelik getirilen ve dövizle katkı payı ödenmesinin mümkün olacağı bir düzenlemedir. Dövizli BES henüz hayata geçmedi ve konu hakkında ikincil mevzuatların yayımlanması bekleniyor.
Mevcut bireysel emeklilik sistemi Türk lirası üzerine kurulu bir sistem olduğu için, yurt dışındaki vatandaşlarımıza yabancı para cinsinden katkı payı ödeme imkânı ilk defa bu düzenleme ile sağlanacak. Döviz cinsinden katkı payı ödeyerek yine emeklilik döneminde döviz cinsinden devlet katkısı ve birikim elde edilecek olması yurtdışındaki vatandaşlarımız için cezbedici bir düzenlemedir. Dövizli BES ile söz konusu vatandaşlarımıza ek bir emeklilik imkânı sunulacak.
BES’e ne kadar erken girer ve sistemde kalarak ne kadar uzun süre ödeme yaparsanız, emeklilik birikiminiz de o kadar yüksek olur. Bileşik getiriyi öğrenmeniz faydanıza.
Bireysel emeklilik hesabınız Takasbank nezdinde tutulduğundan, fon paylarınızı size verilecek Takasbank şifresi ile günlük olarak izlemeniz de mümkündür. Kullanacağınız emeklilik sistemlerinin mobil uygulamasından da takip edebilirsiniz.
Evet. Eşiniz, çocuklarınız ya da dilediğiniz herhangi biri adına katkı payı yatırabilirsiniz, ama kendi adınıza olan sözleşmeyi başkasına devredemezsiniz.
Dilediğiniz zaman ödemeye ara verebilir ve daha sonra yeniden devam edebilirsiniz. Vadesinde ödemediğiniz katkı payının ödeme tarihini takip eden 3 ay içinde, ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapmamanız durumunda, sözleşmede ödemeye ara verdiğiniz kabul edilir ve 4. aydan itibaren ara verme kesintisi uygulanır.
BU KISIM GÜNCELLENDİ GÜNCEL BİLGİ İÇİN AŞAĞIDAKİ BES KISMEN ÖDEME BAŞLIĞINA GEÇİN.
Emekliliğe hak kazandığınızda veya sistemden ayrıldığınızda yapılacak gelir vergisi kesintisi, emeklilik birikiminizin sistemde elde ettiğiniz yatırım getirisi üzerinden hesaplanır.
| Durum | Gelir vergisi kesintisi oranı (Yatırım getirisi üzerinden) |
|---|---|
| Sistemde 10 yıl kalma ve 56 yaşını doldurma | %5 |
| Sistemden vefat, maluliyet, tasfiye gibi zorunlu hallerden dolayı ayrılma | %5 |
| Sistemde 10 yıl süreyle kalıp 56 yaş koşulunu yerine getirmeden ayrılma | %10 |
| Sistemden, 10 yıl süreyle kalma ve 56 yaş koşulunu yerine getirmeden ayrılma | %15 |
Evet, dilerseniz birikimlerinizi ve kazanılmış haklarınızı başka bir emeklilik şirketine aktarabilirsiniz. Bunu yapabilmek için, emeklilik sözleşmenizin imza tarihinden itibaren en az 2 yıl geçmesi gerekir. Başka şirketten aktarımla düzenlenmiş sözleşmenizi tekrar aktarabilmeniz içinse ilgili şirkette en az 1 yıl kalmanız gerekir.
Diğer yatırım fonlarından farklı olarak; emeklilik yatırım fonlarının kazançları üzerinden gelir vergisi ve kurumlar vergisi alınmaz. Ayrıca gelir vergisi üzerinden gider gösterebilirsiniz. Bu oran brüt maaşınızın %15’i kadar olabilirken esnaf, iş adamı vb iseniz yazımızın devamındaki BES’te Vergilendirmede İndirim Hakkı kısmındaki hesap geçelidir.
Fon türüne göre değişiklik göstermekle birlikte, fon portföyü aşağıda yer alan para ve sermaye piyasası araçları ile işlemlerinden oluşur:
- Vadeli mevduat ve katılma hesabı,
- Borçlanma araçları, repo ve ters repo işlemleri ile ortaklık payları,
- Kıymetli madenler, kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar,
- Türev araç işlemleri ile varantlar,
- Takasbank para piyasası işlemleri,
- Yatırım fonu katılma payları,
- Borsalarda gerçekleştirilen türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri,
- Kira sertifikaları,
- Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen diğer yatırım araçları.
Birikiminiz ve ödediğiniz katkı paylarının fonlar arasındaki dağılım oranını yılda 12 kez değiştirebilirsiniz.
Küçük bir örnekle ilerleyelim:
Aylık 300 TL ödeyerek sisteme 30 yaşında dahil olursam, emekliliğe hak kazandığımda elde edeceğim birikim tutarı nedir?
BES’e aylık 300 TL düzenli ödeme ile 30 yaşında dahil olarak 56 yaşında emekli olmanız durumunda;
-Yıllık brüt reel getiri oranı %4 olan senaryo 1’e göre tahmini 172.150,40 TL
-Yıllık brüt reel getiri oranı %2 olan senaryo 2’ye göre ise tahmini 129.957,55 TL varsayımsal* birikim elde edebilirsiniz.
*Emeklilik döneminde ulaşacağınız birikim tutarı fon tercihleriniz ve yatırım getirilerine göre değişkenlik gösterebilir. Burada yapılan hesaplamalar sonucu ulaşılan tutar tahmini bir tutar olup, bu tutarın gerçekleşeceği konusunda garanti verilmemektedir. Hesaplamalar senaryo 1 için %4, senaryo 2 için %2 yıllık brüt reel getiri oranları varsayımı ile, plan kapsamında alınabilecek fonların fon işletim gideri kesintisinin son takvim yılı sonundaki ağırlıklı ortalaması düşülerek ulaşılan net oranlara göre yapılır. Uygulamada gerçekleşecek kesinti oranı, tercih edeceğiniz fonların fon işletim gideri kesintilerine bağlı olarak değişir. Bunun yanı sıra, yatırım aşamasında vergilendirme yapılmadığı için fon işletim gideri kesintisi sonrası getiri oranı aynı zamanda vergi sonrası net getiri oranını ifade eder.
Neden bir BES’e ihtiyacımız var?
Bu konuyu 2 şekilde ele alalım:
1) Hayatında hiç yatırım yapmamış, portföy yönetmemiş haliyle konuya korkuyla yaklaşan veya küçük paralarla tasarrufa inanmayan kişiler için:
Öncelikle enflasyonu olan ülkelerde yatırım tercih değil, zorunluluktur. Ekonomik zorluklar eşliğinde yatırım yapmak riskli ve zor olduğu için imkansız görülebilir. Dünyanın en zengin insanları -hatta ülkemizde de öyle- halka açık şirket yani hisse senedi sahipleri/yatırımcılarıdır. Küçük paralarla bir şey olmayacağına inanan insanların aynı zamanda aylık 90 liralık Netflix hesabı yerine kenara atsam veya altın/döviz alsan dediğine şahit olmuşsunuzdur. Sorun şu ki aylık 90 lira kenara atsanız enflasyonda o para yatırı yapmadığınız sürece eriyecektir.
Dövizinde enflasyonu vardır o da eriyecektir. Unutmayın ki para denen şey borçlanma aracıdır. Altın ise değer koruma aracı olduğundan dünyada değerine bakarsanız zengin etmediğini göreceksiniz. Altın yatırımı hakkında rehberime göz atarsanız daha iyi anlaşılabilir bu konu. Elbette dönem dönem bu araçları tutabilirsiniz ama bir servet inşaa edemezsiniz. Hisse senedi ile servet inşaa edebilirsiniz. Fakat risklidir, bu da gözünüzü korkutuyor olabilir. Neyseki siz değil bu işi bilen borsa yatırım uzmanları tarafından yönetilen fonlar var.
Hisse senedi fonları payların size kayıtlı olduğu yönetimini sizin seçtiğiniz brokerlar/yöneticiler tarafından idare edildiği sistemdir. Her bankanın fon alım/satım yerinden alabilirsiniz. Hatta banka özelinde otomatik ödeme talimatı verebilirsiniz. Dilediğiniz zaman ekle/çıkar yapabilirsiniz fakat vergi avantajı, kredi kartı ile otomatik ödeme imkanı ve en önemlisi de %30 devlet katkı payından mahrum kalırsınız. Hayatında hiç yatırım yapmamış kişiler işi uzmanlara bırakırken, portföy yönetmemiş kişiler için fon yönetim hizmeti alırken, küçük paralarla bile haberiniz dahi olmadan istikrarlı bir şekilde tasarruf edebilirsiniz. Üstelik faiz hassasiyeti olanlar için katılım fonları ile portföy çeşitlendirebilirsiniz.
2) Zaten bir yatırım portföyüne sahip olup tasarrufu otomatikleştirmek, vergi avantajlarından faydalanmak veya çocuğu için birikim hesabı açmak için:
Finansalyazar blog okuyucusu iseniz bu kategoride olduğunuzu varsayabiliriz. O halde çok iyi ki bazı şeylere zaten hakimsiniz. Bu yüzden direkt konuya giriyorum. Bazen yatırım yaparken -özellikle hisse senedi yatırımı- kısa dönemde oluşan olumsuzluklar anlık yanlış kararlar vermenize sebep olabilir.
Örneğin seçimi bahane edip nakte geçersiniz ama seçim sonucu ne olduğu bağımsız bir mini ralliyi kaçırabilirsiniz. Fomoya kapılıp sattığınız fiyatın daha üstünden yeniden maliyetlenebilir ve üstelik kar satışından zarar edebilirisiniz. Bu gibi zamanlarda hisse senetlerinin muazzam bileşik getirisinden mahrum kalabilirsiniz. Fazla hisse senedi odaklı olup borçlanma araçları, repo ve ters repo işlemleri, kıymetli madenler, kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar ve türev araçlarından mahrum kalabilirsiniz. Bu süreçte bir miktar tasarrufunuzun profesyonellerce yönetilmesi üstelik her ay buna %30 devlet desteğinin gelmesi harika olmaz mı?
Zaten bir portföyünüz varsa tasarruf edemediğiniz ya da portföye ek yapamadığınız günlerde maksimum fayda için kredi kartından 1 ay sonra ödeyeceğiniz ek bir yatırıma hayır demezsiniz diye düşünüyorum. Ne de olsa bu yatırımı gider göstererek tasarrufun ve pasif yatırımın dibini sıyırabilir, hatta bununla yetinmeyip eşiniz, çocuğunuz veya dilediğiniz bir kişi için mini bir portföy oluşturup bileşik getirinin gücünden maksimum fayda sağlayabilirsiniz.
BES’te Vergilendirmede İndirim Hakkı
Kendiniz, eşiniz ve küçük çocuklarınızın birikim primi alınan hayat sigortası poliçeleri için ödediğiniz primlerin yarısını; ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, işsizlik ve eğitim gibi diğer hayat sigortası poliçeleri için ödediğiniz primlerin ise tamamını gelir vergisi matrahınızdan indirebilirsiniz. Ücretli çalışanınıza yatırdığınız BES’i de vergiden düşebilirsiniz ama kendinizin BES’ini vergiden düşemezsiniz. Ücretli çalışansanız, prim ödeme belgelerinizi kurumunuzun ilgili birimine; serbest meslek sahibi iseniz muhasebecinize iletebilirsiniz.
Vergi İndiriminden Nasıl Faydalanırsınız?
Ücretli Çalışan:
Diyelim ki geleceğinizi güvence altına almak için bes’inize her ay 500 TL ödüyorsunuz. Aylık brüt maaşınız da 5.000 TL olsun. Vergi matrahınızdan indirebileceğiniz maksimum prim, aylık brüt ücretinizin %15’i olabilir. Bu tutarda örneğimize göre 750 TL’dir.
500 TL, 750 TL’nin altında kaldığı için priminizin tamamını vergi matrahınızdan düşürebilirsiniz. Hiç fena değil, değil mi? Peki abartıp daha yüksek paralarla yatırım yaparsak, işte o zaman yıllık indirebileceğiniz tutar brüt asgari ücretin yıllık tutarıyla sınırlıdır.
Serbest Meslek Sahibi:
İçinde bulunduğumuz ayda gelir vergisi diliminizin %27 olduğunu düşünelim. Buna göre Bes ödemeseydiniz, gelir verginiz 1.350 TL olacak iken (5.000 TL x %27), Bes’e ödediğiniz prim ile bu tutarı 1.215 TL’ye (5.000 TL – 500 TL = 4.500 TL x %27) düşürebilirsiniz. Siz bu gelir beyanına göre Bes’e aylık 500 TL prim ödersiniz ancak 135 TL’lik vergi avantajı sayesinde cebinizden sadece 365 TL çıkar. Ödediğiniz prim arttıkça faydalanabileceğiniz vergi avantajı da aynı oranda artar. Bir sınır yoktur.
BES Portföy Yönetimi
Tıpkı normal fonların devlet nezdinde Tefas üzerinden karşılaştırılıp, performansları izlenip, detayları öğrenilebildiği gibi Bes fonları içinde Befas sistemi geliştirilmiş olup fon karşılaştırmaları performansları, getiri-götürüleri izlenebilir.
BES portföyünüzü işletirken yönetimi kontrolünüzde de tutabilirsiniz. İşte çeşitlendirebileceğiniz fon türleri;
- Altın fonu
- Altın katılım fonu
- Borçlanma araçları fonu
- Değişken fon
- Dış borçlanma aracı fonu
- Endeks fonu
- Fon sepeti fonu
- Hisse senedi fonu
- Kamu borçlanma araçları fonu
- Kamu kira sertifikası fonu
- Kamu yabancı borçlanma (döviz) araçları fonu
- Karma fon
- Katılım fonu
- Kıymetli madenler fonu
- Özel sektör borçlanma araçları fonu
Gördüğünüz gibi yatırım yapma becerinizin olmadı konularda da size yatırım yapma imkanı sunan bu fonlardan istediğiniz çeşiti seçebilir, aynı çeşit farklı yönetime sahip fonlar arasından BEFAS üzerinde karşılaştırma yapıp dilediğinize seçi yapabilir, hatta yüzdelik dilimlerle oynayıp tek bir fona bağlı kalmadan farklı fonlar alarakta fon portföyü oluşturabilirsiniz.
Fon Portföyünü Kur
BEFAS’ta karşılaştırma yaparken dikkatinizi çeken bir şey olacaktır. Hemen farkettiniz değil mi? Evet, uzun vadede en yüksek getiriyi veren hisse senedi yoğun olan fonlar. Ne döviz fonu, ne altın ne başka bir şey. Site okurlarım bilir ki bu dünyada en iyi yatırım aracı hisse senedidir. Üreten, değer yaratan ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlan pastadan da büyük ısırık alır. Neden o ısırıktan sizde almayasınız. Evet belki dalga boyları biraz fazla uzun, belki daha riskli gözüküyor ama biz zaten uzun vade için istemiyor muyuz? Düzenli istikrarlı bir artışta hisse senedi olmayan bir portföy düşünemiyorum. Üstelik çeşitlendirebilelim diye onlarcası BEFAS’ta incelenmeyi bekliyor.
Örneğin:
(Aşağıdaki fonların hiçbiri yatırım tavsiyesi içermez, sadece fikir vermek için rastgele örneklendirilmiştir.)
- Koç şirketlerine bayılılan biriyseniz -ki borsanın mihenk taşları şirketlere sahip- tek kalemde Koç Holding iştiraklerine ortak olabileceğiniz (ALI) Koç İştirakleri Endeks Fonu
- Atmızdan yadigar ülkenin mihenk taşı (ATE) İş Bankası İştirakleri Endeks Fonu
- Birileri benim yerime aktif hisse portföyü yönetsin derseniz (AGH) Bereket Emeklilik Katılım Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu
- Kamu dış borçlanma (eurobond) yatırımı (AZM) Allianz Emeklilik Kamu Dış Borçlanma Araçları Grup Emeklilik Yatırım Fonu
- Fazla odaklanıp farklı fırsatlardan da faydalanmak için (CHG) Cigna Emeklilik Oks Agresif Değişken Emeklilik Yatırım Fonu
- Faiz hassasiyetiniz var ve faize bulaşmak istemiyorsanız (AIP) Allianz Emeklilik Oks Agresif Katılım Değişken Emeklilik Yatırım Fonu
- Gelenekselciyim diyorsanız altın fonu (BNA) BNP Paribas Cardif Emeklilik Altın Emeklilik Fonu
- Yurtdışı teknoloji hisse ve yurtdışı borsa yatırım fonu (BZY) BNP Paribas Cardif Emeklilik Teknoloji Sektörü Değişken Emeklilik Yatırım Fonu
Herhangi bir BES hesabından, kurumdan bağımsız olarak tüm BEFAS fonlarını alıp satmaya hakkınız var. Bu fonlardan hangisini alırsanız alın 10 yıl ve 56 yaşına kadar yatırdığınız paranın %30’u kadar devlet sizin adınıza katkı payı ekler. Birikimleriniz çoğalır.
Devlet katkısınızı siz yönetemezsiniz, ancak devletin bu katkısının en az %30’u hisselere yatacaktır ve kendini uzun vadede enflasyona ezdirmeyecektir. Emekli olana kadar bu katkıyı yönlendiremeyecek miyim diyorsanız bu taktik işinize yarayabilir: Bes’te 10 seneniz dolduğunda besten tamamen çıkıp devlet katkısının %10’u gelir vergisi kesilir. Sizde kalan katkıyı alıp ana para üzerine ekleyip tekrar yeni bir bes açarsanız bu parayı istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
Devlet Katkı Payı
Devletin verdiği %30 katkı payı maalesef bizim tarafımızdan yönlendirilemiyor. Sadece sisteme kattığımız kendi paramızı yönlendirebiliyoruz. 2023 Şubat ayına kadar BES’in kötü olarak konuşulmasının sebebi; katkı payı olan yönetemediğimiz para katkı payı fonlarında yönetiliyor, boşta durmuyor elbette. Fakat bu fonlar büyük çoğunlukla %50-70 arası bir oranı devlet tahvili veya hazine bonosu gibi uzun vadede enflasyon altında kalan araçlarda değerlendiriliyordu. Hisse senedi payı ise %10-20’de kalıyordu. Bu da BES kötü durumu algısı oluşturabiliyordu en azından katkı payı için.
Şubat 2023 deprem felaketi sonrası gerek borsanın likiditesinin artması gerekse finansal piyasanın desteklenmesi için bu katkı payında %10-20 olan hisse senedi payı %40-50’ye artırıldı. Bu sayede özellikle enflasyonist dönemlerde BES portföyleri de yükselişten payını alabilecek. Bes’i uzun vadeli yatırım olarak düşünürsek hisse senedine yüksek maruziyet oldukça mantıklı.
BES Kısmen Ödeme Alma
1 Ocak 2024’ten itibaren geçerli olan uygulamada Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) katılımcıları sözleşmelerini bankalara teminat olarak gösterecek, bankalardan uygun faiz ve şartlarda kredi kullanabilecek.
Şubat 2024 tarihinde yürürlüğe girmesi planlanan Bireysel Emeklilik Sistemi ile ilgili düzenleme Resmi Gazetede yayımlandı; buna göre BES yatırımcıları; BES sisteminde birikmiş parasının %50’sini sözleşme sonlandırılmadan kullanabilecek, buna “Kısmen Ödeme” adı verildi.
BES yatırımcıları; Evlenme, Konut edinme, Eğitim maksadıyla ve Doğal afet durumlarında sistemden %50’ye kadar toplu para alabilecek. İşte tüm geri alma şartları;
Genel Şartlar
- Kısmen ödemeden sözleşmeleri en az 5 yıl yürürlükte olan ve “en az 5 asgari ücret” kadar katkı payını ödemiş katılımcılar, her 5 yılda bir kısmi ödeme imkanından yararlanılabilirler (Doğal afet durumunda alınacak kısmen ödemede bu şartlar aranmaz)
- Kısmen ödeme başvurusu yapanlar sözleşmelerini 3 yıl boyunca sonlandıramayacak. Yani bu hakkını kullanan yatırımcı sistemde 3 yıl daha kalmak zorunda demektir.
- Katılımcının kısmen ödeme ile talep ettiği tutar için satılması gerekli fon paylarına ilişkin son satım talimatının verildiği tarih, kısmen ödeme tarihi olarak kabul edilir, yani kısmen ödemeden yararlanmak için fonlarınıza satış vermek zorundasınız.
Evlilik ve Konut Edinme Maksatlı Kısmen Ödeme
- En az beş yıl yürürlükte olan bir sözleşmesi bulunan katılımcı, konut alımı veya evlenme hallerinde bu sözleşmesinden kısmen ödeme başvurusunda bulunabilir. Bu fıkrada sayılan hallerin her birinden, katılımcı bazında bir defaya mahsus olmak üzere kısmen ödeme hakkı kullanılabilir
- Konut alımı için kısmen ödeme hakkından faydalanan katılımcı, başvuru tarihinden iki ay öncesine kadar veya kısmen ödeme tarihinden itibaren iki ay içinde aldığı konutun, kendi adına en az yüzde elli sahiplik payını gösteren kat mülkiyeti veya kat irtifakı kurulmuş tapu belgesinin bir nüshasını şirkete ibraz etmelidir
- Evlilik için kısmen ödeme hakkından faydalanan katılımcı, başvuru tarihinden önceki iki ay içinde veya kısmen ödeme tarihinden itibaren iki ay içinde evlendiğini gösteren e-Devlet üzerinden alınmış nüfus kayıt örneğinin bir nüshasını şirkete ibraz etmelidir4. Kısmen ödeme talep ettiğinde içerde biriken devlet katkısının yüzde yirmisi (%20) alınabilecek.
Eğitim Maksatlı Kısmen Ödeme
- En az beş yıl yürürlükte olan bir sözleşmesi bulunan katılımcı, başvuru tarihinde 21 (yirmi bir) yaşını aşmamış olmak koşuluyla Türkiye’de faaliyet gösteren üniversitelerin herhangi bir örgün eğitim lisans programına kayıtlı olması halinde bu sözleşmesinden kısmen ödeme başvurusunda bulunabilir. Bu madde kapsamında kısmen ödeme hakkı, katılımcı bazında bir defaya mahsus kullanılabilir.
- Eğitim için kısmen ödeme hakkından faydalanacak katılımcı, e-Devlet üzerinden alınmış öğrenci belgesinin bir nüshasını şirkete ibraz etmelidir.
- Katılımcı, kısmen ödeme hakkından aylık, üç aylık veya yıllık ödemeli ve dört yıl süreli yıllık gelir sigortası ürünü almak suretiyle faydalanabilir, yani eğitim halinde yapılan kısmen ödemelerde sözleşme sonlandırma süresi “4 yıl” olacak (bir nevi burs gibi düşünülebilir)
- Kısmen ödeme talep ettiğinde içerde biriken devlet katkısının yüzde yirmi beşi (%25) alınabilecek.
Doğal Afet Halinde Kısmen Ödeme
- Genel hayata etkili afet ilan edilen bölgelerde, afetten zarar gören katılımcılar, doğal afetin meydana geldiği tarihi müteakip “6 (altı) ay” içinde kısmen ödeme başvurusunda bulunabilir.
- Bu madde kapsamında katılımcı bazında bir defaya mahsus ve doğal afetin meydana geldiği tarihten önceki en son hesaplanan birikim tutarının yüzde ellisi ile sınırlı olmak üzere kısmen ödeme hakkı kullanılabilir.
- Bu madde kapsamında kısmen ödeme hakkından faydalanacak katılımcı, kurum tarafından duyurulan ve talep edilen belgenin bir nüshasını şirkete ibraz etmelidir.
- Doğal afetlerde alınabilecek KISMEN ÖDEME için yaş, süre ya da asgari ödeme tutarı gibi şartlar yok, yani bu kapsamda bir yatırımcı içerdeki toplu parasını rahatlıkla alabilecek.
- Kısmen ödeme talep ettiğinde içerde biriken devlet katkısının yüzde yirmi beşi (%25) alınabilecek Yönetmelik bugün, yani 26 Eylül’de yayımlandı ancak 6 ay sonra yürürlüğe girecek.
| Gerekçe | Evlenme / Konut Edinme | Eğitim Amaçlı | Doğal Afet Halinde |
| Süre Şartı | 5 Yıl | 5 Yıl | Aranmaz |
| Yaş Şartı | Aranmaz | Maksimum 21 | Aranmaz |
| Katkı Payı Ödeme Şartı | 5 Asgari Ücret | 5 Asgari Ücret | Aranmaz |
| Kısmen Alınabilen Birikim Tutarı | %50 | %50 | %50 |
| Alınabilen Devlet Katkısı Oranı | %20 | %25 | %25 |
| Kısmen Ödemenin Nasıl Alınacağı | Toplu Ödeme | 4 Yıl Boyunca Aylık, 3 Aylık veya Yıllık Eşit Ödeme | Toplu Ödeme |
Hangi banka hangi emeklilik şirketi ile çalışıyor?
Vakıf, Ziraat, Halkbank = Türkiye Hayat Emeklilik
Garanti = Garanti Emeklilik
Akbank = Agesa Emeklilik
İş Bankası = Anadolu Hayat Emeklilik
YapıKredi = Allianz Yaşam Emeklilik
Qnb = Qnb Sigorta Emeklilik
KuveytTürk = Katılım Emeklilik
Denizbank = Metlife Emeklilik
Ing = NNhayat Emeklilik
Bu neden önemli; Vadesiz hesabınız olan bir bankanın anlaşmalı emeklilik şirketinden BES baslatırsanız katkı payı ödemelerinde kredi kartıyla ödemek zorunda kalmazsınız paraniz direkt BES sözleşmenize geçer.
Yönetim Gider Kesintisi, Giriş Aidatı Olmayan Bireysel Emeklilik Planları
Sonuç Olarak
Kimler için:
Özellikle tasarruf edemeyenler, tasarrufa yeni başlayanlar veya küçük paralarla tasarruf etmek isteyenler için olan için. Gerisi istikrarlı ve arada kontrol ederek yön vereceğiniz bir güvenceye dönüşsün.
Ayda ayıracağınız 500 TL’nin geleceğiniz için önemli bir birikime dönüşebileceği tek yerin burası olduğu söylentilerine ise asla kulak asmayın. Ama birikim yapamıyor, yatırımdan anlamıyor, profesyonel destekle kenarda bir miktar paranızın birikmesini ve enflasyondan korunmasını otomatikleştirmek istiyorsanız tam size göre.
Kimler için değil:
Finansalyazar okurları için değil, kendini geliştiren ve uzun vadeli kaliteli büyüyen şirket hisse senedi biriktirenler için asla değil. Sizlere bunun yerine daha efektif olan Tefas fonlarını veya bir an evvel portföy yönetimi ve erken yaşta yerli–yabancı hisse senedi birikimine yönelmenizi öneririm. Emin olun istikrarlı yatırım yaparsanız Bes’teki %30 katkı payına ihtiyacınız bile kalmayacaktır. Zaten o katkı payını yönetemiyorsunuz ve de devlet o payı verimsiz şekilde işleterek enflasyona eritiyor. Bu nedenle birikim yapılabiliyor ve gençseniz tasarruflarınızın büyük bölümü (%60-80) ile hisse senedi fonları ile başlamanız çok daha önemli. Kalan (%20-40) kısım ile yıldan yıla temettü verimliliği büyüyen, yüksek yatırımları ile borçluluk oranlarını korumak şartı ile çağa yön veren şirketlerden bir sepet yaparak biriktirmeniz ve bu şirketleri KAP üzerinden takip etmeniz, çeyreklik ve yıllık yatırımcı sunumu ve bilanço değerlendirmelerini takip etmenizi naçizane tavsiye ederim.
Geç mi kaldım?
20’ler 30’lar geçti birikimim var ama geç mi kaldım sorusu akla geliyorsa bir güzel haberim var. Sistemden en yüksek getiri için:
- 46 yaşında başlamalı (Devlet katkısının elinize en kısa sürede maksimum verimlilikte alabilmek için en doğru başlangıç yaşı)
- 46 yaşında başlayarak 10 yıl sonra 56 yaşında bes emeklisi olursunuz ama süreç dolayısıyla daha minimumlarda yatırarak az para birikeceğinden kenarda olan birikiminizle yatırabileceğiniz maksimum parayı (12 brüt asgari ücret yatırmalı) yatırarak ve dolar bazlı getirisi olan bir fon seçerekte maksimum devlet katkısı ve bileşik getiri alırsınız.
Aksi halde zaten finansalyazar okurları kendini geliştiren, finansa meraklı ve yenilikçi yatırım araçlarını kullanmaktan çekinmeyen kişiler olduğu için pek okuyucu grubum için Bes elzem bir konu değil farkındayım. Belki yatırımdan korkan dostlarınıza tavsiye edebilirsiniz, finansal piyasaların hacim kazanmasına ve kazancın halka yayılmasına yardımcı olursunuz. Farklı bir bakış acısı katabildiysem ne mutlu.
