Birçok varlık sınıfı tartışmalı olabilir, ancak altın ve bitcoin ve diğer alternatif paralar gibi bazıları daha fazla tartışma yaratır. Bu makale, bu varlıkların neden popüler olduğunu analiz etmeye odaklanıyor. Kendin saklayabileceğiniz ve merkezi bir aracıya güvenmek zorunda olmadan ticaret yapabileceğiniz sınırlı sayıdaki para benzeri varlıklardan biri oldukları için öne çıkıyorlar.
Altın ve bitcoin gibi varlıkların bu özellikleri nedeniyle birçok insan tarafından değerli bulunduğunu anlamak, yatırım portföylerinin çeşitlendirilmesi bağlamında nasıl kullanışlı olabileceklerini görmemize yardımcı olabilir.
Öz Saklama Kavramı Nadir Görülür
Dünyada, merkezi bir karşı tarafın güvencesine gerek duymadan uzun süre boyunca sahip olabileceğiniz çok az finansal varlık bulunmaktadır. Hisse senetleri, tahviller ve nakit hesaplar gibi varlıkların çoğu finansal kurumlar tarafından tutulur veya merkezi veritabanlarına dayanır. Gayrimenkul, öz saklama imkanı sunar, ancak taşınabilir ve likit değildir. Koleksiyonlar, öz saklanan bir varlık türüdür, ancak genellikle değiştirilebilir veya likit değildir. Bu nedenle, fiziksel nakit, kıymetli metaller ve kripto paralar gibi varlıklar, güvendiğiniz merkezi bir üçüncü taraf olmadan öz saklanabilir ve başkalarıyla ticaret yapılabilir, aynı zamanda yeterince likit, değiştirilebilir ve taşınabilirler.
Fiziksel nakit, zaman içinde değer kaybedebilir ve fiat para, otoriter bir ilanla değer kazanır. Fiat para, genellikle hükümet müdahalesi gerektiren bir para birimi türüdür. Gelişmekte olan ülkelerde dolar veya euro, yerel para birimlerine göre daha güçlü bir şekilde ticaret yapılır. Ancak bazı gelişmekte olan piyasalarda para birimi sorunları yaşanabilir, örneğin Mısır poundu gibi. Mısırlılar, nakit birikimlerinin bir gecede neredeyse yarısını kaybettiklerine şahit oldular.
Geçen yüzyıl boyunca, en güçlü para birimleri, İsviçre frangı ve Amerikan doları gibi, değerlerinin %95’ten fazlasını kaybetti. Ortalama para birimleri ise daha fazlasını kaybetti, yaklaşık %98-99’u kadar. En kötü para birimleri ise değerlerinin %100’ünü kaybetti. Daha az aşırı ve daha yakın bir dönemde bile dolar, 2000 yılından bu yana resmi tüketici fiyatlarındaki enflasyona karşı değerinin yaklaşık %40’ını kaybetti. Bunu engellemenin tek yolu, faiz kazanmak için bir bankada nakit tutmak ve bu şekilde bir tarafı dahil etmektir. Özellikle enflasyonun yüksek olduğu onyıllarda, faiz genellikle enflasyonla başa çıkmak için yeterli olmuyor.
Değerli Metaller: Artıları ve Eksileri
Altın ve gümüş, binlerce yıl boyunca değer saklama aracı olarak kullanılan en eski metallerdir. Altın, kimyasal dayanıklılığı ve sonsuz yeniden işlenme yeteneği sayesinde uzun süre dayanır. Yüksek stok-akış oranı, altını bir para birimi gibi değerlendirmemize olanak tanır. Altın, standart paralar veya çubuklar haline getirilmesi kolay ve dayanıklıdır, bu nedenle takı yapımında idealdir.
Altın, uzun süre dayanan nadir değerli metallerden biridir. Ancak kısa vadeli dalgalanmalara ve vergilere tabidir. Fiziksel piyasada spot fiyatının üzerinden alınıp, altın değerini korumak amacıyla spot fiyatının altında satılır. Altın, nakit para yerine uzun vadeli bir değer saklama aracı olarak daha uygundur. Ancak büyük miktarda altını kendiniz saklamak hırsızlık riski taşır, bu nedenle kasalama hizmetleri kullanılabilir. Gümüş ve platin, altına benzer şekilde değer saklayabilir, ancak daha düşük stok-akış oranlarına ve daha fazla volatiliteye sahiptirler.
Kripto Paralar: Artıları ve Eksileri
2008 yılında Satoshi Nakamoto, kendi inovasyonlarını ekleyerek var olan bir dizi teknolojiyi bir araya getirerek dijital kıtlık kavramını oluşturdu. Bu sorunun bazı yönlerini çözen birkaç öncü bulunuyordu, ancak bu, yeterli parçayı bir araya getiren ilk büyük başarıydı.
Bitcoin, merkezi olmayan açık kaynaklı bir genel defterdir ve dağıtılmış ağdaki madencilerin işlemi ücretler ve blok ödenekleri karşılığında doğrulaması için yerleşik bir teşvik mekanizması içerir. İnsanlar merkezi olmayan üçüncü bir taraf olmadan işlem yapabilmek için açık (public key-adresiniz) ve özel anahtar (private key-şifreniz) kullanır. Ayrıca, normal bir bilgisayar ve internet bağlantısına sahip herkesin çalıştırabileceği binlerce düğüm bulunur ve bu düğümler, çeşitli türde madenci işbirliğine karşı ağın doğrulanmasına ve direnmesine yardımcı olur.
Tıpkı fiat para birimleri gibi, her bir bitcoin veya bir bitcoin kesiri, potansiyel ödeme ve değer saklama özellikleri dışında endüstriyel bir kullanıma sahip değildir. Bitcoin sadece bir defterdir, farklı adreslere atanan değerleri takip eder ve özel anahtarınız bu adresle ilişkilendirilen paraları kontrol etme hakkı verir. Özel anahtarınızı kağıt üzerinde, donanım cüzdanında, titanyum bir plakada damgalanmış veya kafanızda 12-24 kelimelik ifadeler ile saklayabilirsiniz. Hatta anahtarınızı çeşitli parçalara bölebilir ve her parçayı farklı şekillerde farklı yerlerde saklayabilirsiniz. Bu zor geliyorsa bir Ledger gibi bir donanım cüzdanı sahibi olup fiziksel olarakta yanınızda taşıyabilirsiniz.
Ancak, fiat para birimlerinin aksine, Bitcoin ağının para politikasını değiştirebilecek, daha fazla bitcoin ihraç edebilecek, işlemleri engelleyebilecek veya bir adresten bitcoin alabilecek merkezi bir otorite yoktur. Bitcoin 21 milyon limitle arzı sınırlı varlıktır.
Altın ve nakit yalnızca çevrimdışı olarak işlem yapılabilir, güvendikleri merkezi bir üçüncü tarafa dayanmaya istekli değillerse. Bitcoin, çevrimiçi ve sınırların ötesinde bunu yapabilir. Bu, dijital doğal bir para benzeri taşıyıcı varlık olduğu için çok kutuplu bir durum oluşturur.
İşte bu yüzden bu kadar tartışmalıdır. İlk bakışta, Bitcoin ve diğer kripto paralar anlamsız görünebilir ve içsel bir kullanıma sahip gibi görünmezler. Ancak özellikler listesini incelediğinizde ve bitcoini fiat para birimleriyle karşılaştırdığınızda, istisna volatilite olmak üzere birçok yönden daha iyi olduğunu görürsünüz. Endüstriyel bir kullanımı olmasa da, lider olmayan sıkı para politikası etrafında sansürsüz işlemlerin geniş bir ağ etkisi kavramı, başlangıcından bu yana hızla değer kazanan küresel bir internet para biçimi olan ilginç bir varlık haline gelir. İnternet veya akıllı telefon kullanımından daha hızlı 100 milyon kullanıcıya ulaştı ve başlangıcından itibaren 1 trilyon ABD doları piyasa değerine dokunan tarihteki en hızlı varlık oldu.
Neden Kendi Kendimize Saklıyoruz?
Bir varlığın güvenilir ve merkezi olmayan üçüncü bir tarafa güvenmeksizin kişisel olarak elde tutulabilmesi ve işlem görebilmesinin ne kadar nadir olduğunu belirledik, aynı zamanda bu varlığın likit, değiştirilebilir ve taşınabilir olması gerekiyor. Hükümet kağıdı, nadir uzun ömürlü elementler ve kopyacılardan uzak tutmaya yetecek kadar büyüklüğe sahip dijital olarak nadir ağlar, bunların başlıcalarıdır. Altın binlerce yıl yaşındadır, mevcut ABD dolarının fiat sürümü yaklaşık 52 yıl yaşındadır ve Bitcoin yaklaşık 14 yıl yaşındadır.
Yani, bu, kendi değerini referans alan bir para olduğu anlamına gelir; iki yabancı, birbirlerinin hiçbir şeyine ihtiyaç duymasalar bile bu para ile işlem yapabilir, bu da takasın bir seçenek olmadığı anlamına gelir. Ancak bir sonraki soru şu: Neden endişelenmeliyiz? Sadece suçluların mı endişelenmesi gerekiyor? Anonim olamaz mıyız?
Bu kesin olarak böyle değil. Bir kişinin bu özelliği kendi kendine saklama (self-custody) olarak değerli bulup bulmaması genellikle geldiği yere, yaşam deneyimlerine ve finansal sistem veya hükümete ne kadar güvendiğine bağlıdır. Yani, para gibi taşıyıcı varlıklar için birçok kullanım alanı bulunmaktadır. Altın ve bitcoin bu kurallara uymaktadır.
Senaryo 1: Normal ve Acil Yedek
Hafif sorunlar veya tam anlamıyla acil durumlar için elinizde fiziksel nakit bulundurmanız önerilir. Hiçbiriniz kredi kartlarınız ve nakit olmadan bir restoranda bulundunuz mu veya bir nedenle kredi kartların çalışmadığı oldu mu? Aniden birisiyle değer değişimi yapma yeteneğiniz olmaz ve yemeği ödemek zorundasınızdır. Bu durumu düzeltmenin pratik sıkıntılarından başka, çoğu insan açıkça bu hissi hoş karşılamaz, çünkü utanç verici ve güçsüz hissettirir. Nakit taşımak iyi bir fikirdir. Altın ve bitcoin nakittir.
Oradan daha önemli senaryolar hayal edebiliriz. Yabancı bir ülkede seyahat ediyorsanız, özellikle gelişmemiş bir ülke ise, ödeme yöntemlerinizi kaybetmek büyük bir sorun olabilir. Eğer yanınızda nakit yoksa ve kartlarınız çalışmıyor veya kabul edilmiyorsa ne yaparsınız? Eğer bir Bitcoin cüzdan tohum cümlesi ezberlediyseniz ve gerektiğinde internet veya uydu bağlantısı ile dünyanın herhangi bir yerinden erişebilirseniz, üzerinizdeki tüm eşyalarınız çalınsa bile bir ödeme aracınız zaten zihninizdedir (ya da not ettiğiniz defterinizde veya soğuk cüzdanınızda)
Veya finansal/elektrik krizi olduğunu düşünelim: 2015 yılında Yunanistan’ın ekonomik krizi sırasında, bankalarda yoğun talep nedeniyle günde 60 avroya sınırlama getirildi. Anlamsız bir miktar nakit almak için uzun kuyruklarda beklemek zorunda kalırdınız. Bu sorun başlamadan önce elinizde biraz nakit veya altın veya Bitcoin bulundurmak iyi bir fikirdi. 2017 yılında Puerto Rico, bir kasırga tarafından harap edildiğinde ve tüm bölge elektriksiz kaldığında, işletmeler kredi kartlarını kabul edemiyordu ve her şey için nakit gerekiyordu. Altın ve bitcoin gibi. Birçok banka kapalıydı ve diğerleri günlük 100 dolarlık çekimlerle sınırlıydı ve büyük kuyruklar oluştu. Bitcoin, bu ortamda pek kullanışlı olmazdı, ancak fiziksel nakit ve altın veya gümüş işe yarardı.
Alternatif olarak, Türkiye gibi gelişmekte olan bir ülkede iseniz ve yerel para biriminiz büyük ölçüde değer kaybediyorsa, o zaman altın veya bitcoin sahip olmak, gayrimenkul gibi diğer sınırlı varlıklarla birlikte değeri korumak için çok çok yardımcı olur. Bu durumların her biri için, acil durum anlarında bazı fiziksel nakit ve/veya altın/gümüş madeni paralar ve/veya Bitcoin saklamak iyi bir fikirdir. Her birinin parlayabileceği anları vardır ve ortak paydaları, bu durumların insanların hiçbir karşı taraf riski olmadan varlıklarının bir kısmını doğrudan elde etmelerini içermesidir. Altın ve bitcoin enflasyondan korunma aracı olarakta bir değer saklama aracıdır.
Senaryo 2: Bankacılıkla Tanıştırma
El Salvador’da nüfusun yaklaşık üçte ikisi bankasız. Dünyada bankacılığa erişimi olmayan birçok insan bulunuyor. Ancak birçoğu ucuz mobil telefonlara ve temel internet bağlantılarına sahip. Bitcoin Beach adlı bir girişim, Bitcoin’ın Lightning ağı kullanarak El Salvador’daki nüfusa temel bankacılık hizmetleri sunma amacıyla hayır kurumları ve Bitcoin topluluğu tarafından birkaç yıl boyunca yürütüldü. Kullanıcılar telefonlarıyla anında eşten eş işlemler yapabiliyor ve varlıklarını BTC olarak saklayabiliyor veya USD’ye çevirebiliyor.
2021’de El Salvador’un başkanı, bu başarıyı fark etti ve ülkede bitcoin’i yasal bir ödeme aracı yapmaya ve kullanımını teşvik etmeye karar verdi. Bu, diğer Latin Amerika ülkelerinde de ilgi görmeye başladı. El Salvador, bu yeni enerji kaynağını bitcoin madenciliği için kullanmayı da planlıyor. Bu, enerjinin olduğu yere gitmesine olanak tanır ve ekonomik olmayan yenilenebilir enerji kaynaklarının gelir elde etmek için geliştirilmesini sağlayabilir.
Senaryo 3: Kuşkulu Otoritelerden Korunma
BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 12. maddesi, gizliliğin bir insan hakkı olduğunu belirtir ve bu hakkın keyfi müdahale ile ihlal edilmesini yasaklar. Ancak, dünya genelinde bu haklar yaygın olarak ihlal edilmektedir.
Kurumlar ve hükümetler gizliliği sıkça ihlal ettiğinde, bu durum, konuşma ve diğer hakların ihlaline bir adım daha yaklaşır. Gizlilik eksikliği, iyi niyetli siyasi ortamlarda daha az acil bir endişe kaynağıdır, ancak dünya nüfusunun çoğu, tam haklara sahip olmayan bölgelerde yaşamaktadır. Birçok hükümet belirli konuşmaları, dinleri, ilişkileri, protestoları ve işlemleri yasaklar. Bu nedenle, birçok insan, gizliliği korumak için iyi niyetli siyasi ortamlarda bile çaba gösterir. Altın ve bitcoin ile harcama ve değer saklama hakkını elinde tutar.
Bu 12. madde anlayışına göre, insanlar gizlilik hakkına sahiptir ve bu hakkı koruyan teknolojiyi kullanma hakkına sahiptir. Yasa dışı bir suç şüphesi bağlamında hükümetler bilgi toplamak için yasal önlemler alabilirler. Güvenlik sistemleri mülkleri korur gibi, şifreleme bilgileri ve işlemleri korumak için kullanılabilir. Bu nedenle, birinin gizliliğini ihlal etmeye veya işlemlerini engellemeye çalışan kuruluşa yük getirilir. Altın ve bitcoin bu gizliliği sağlar.
2021’de Reuters, Rus muhalefet lideri Alexei Navalny’nin bitcoin bağışlarını kullanmasının nedenini, Rus yetkililerin finansmanlarını engellemeye çalıştığını açıkladı. Benzer şekilde, Nijerya Merkez Bankası’nın kripto para birimleriyle işbirliğini yasaklamasına rağmen, kişiden kişiye bitcoin işlemleri ülkede ve Sahra Altı Afrika ülkelerinin birçoğunda yaygın bir şekilde devam ediyor.
Altın ve bitcoin bu gibi hepimizin hayatında olan sebeplerle popüler ve güvenilir araçlardır. Daha önce benim ne sebeplerden dolayı Bitcoin ve Ethereum yatırımı yaptığımdan bahsetmiştim. Dilerseniz göz atabilirsiniz.
